NLVragen betreffende de medicamenteuze behandelmogelijkheden van sarcoïdose
Sarcoïdose is een ziekte, waarbij alle organen van het lichaam betrokken kunnen zijn. De oorzaak van de ziekte is niet bekend. Er is nog geen medicijn wat sarcoïdose kan genezen. Niet alle patiënten met sarcoïdose hebben behandeling met geneesmiddelen nodig. Corticosteroïden (prednison) vormen in principe de behandeling van de eerste keus. Door het toevoegen van methotrexaat (MTX; tweedelijnstherapie) kunnen de bijwerkingen van prednison worden beperkt en het effect van de behandeling worden verbeterd. Als er onvoldoende resultaat is van MTX en er sprake is van ernstige afwijkingen kan een vergelijkbaar middel worden gekozen als alternatief, bijvoorbeeld azathioprine (Imuran). Indien dan ook niet het gewenste resultaat wordt bereikt kan gekozen worden voor anti-TNF-alfa therapie.
In deze rubriek onderscheiden we twee subrubrieken:
De meest gestelde vragen over methotrexaat (MTX)
TNF-a-blokkers: Biosimilars(Flixabi®), Infliximab (Remicade®) en Adalimumab (Humira®)
De meest gestelde vragen over methotrexaat (MTX)
- Wat is MTX ?
- Waarom wordt MTX gegeven?
- Hoe lang duurt de behandeling met MTX?
- Wat is de gebruikelijke dosis?
- Wat doet foliumzuur, waarom wordt dat met MTX tegelijkertijd gegeven?
- Welke bijwerkingen kunnen optreden?
- Wat kan ik tegen die bijwerkingen doen?
- Mag ik tijdens het gebruik van MTX zwanger worden?
- Mag ik borstvoeding geven tijdens het gebruik van MTX?
- Mag ik tijdens het gebruik van MTX alles eten?
- Mag ik alcohol drinken?
- Beïnvloedt MTX de rijvaardigheid?
- Wat moet ik doen als ik vergeten ben de MTX in te nemen?
- Wat moet ik doen bij braken en/of diarree?
- Welke alternatieven zijn er voor MTX?
- Is er een informatiefolder voor patienten?
Wat is MTX ?
MTX is een immunosuppressivum, dat wil zeggen dat dit geneesmiddel het afweersysteem onderdrukt en ontstekingen remt. Deze effecten worden benut bij verschillende vormen van sarcoïdose. Het medicijn wordt ook voorgeschreven bij onder andere reuma en ernstige huidafwijkingen. Voor uitgebreide informatie over MTX download de informatiefolder, zie vraag 16.
Waarom wordt MTX gegeven?
MTX wordt gegeven wanneer Corticosteroïden niet worden verdragen of wanneer deze middelen te weinig effect hebben. Ook worden ze in combinatie met Corticosteroïden gegeven om zo de dosis Corticosteroïden te verlagen en de bijwerkingen zoveel mogelijk te voorkomen.
Hoe lang duurt de behandeling met MTX?
De behandeling met MTX is meestal niet van korte duur. Afhankelijk van de reactie en de reden tot de behandeling (indicatie) wordt de duur door de behandelend arts samen met de patiënt afgestemd. Meestal begint men met een jaar. Hoe lang het daarna wordt verlengd, hangt ondermeer van de reactie en indicatie af.
Wat is de gebruikelijke dosis?
Dit is afhankelijk van de indicatie en uw lichaamsgewicht. In de meeste gevallen zal de dosis 1x per week 10-15mg bedragen (MTX wordt gegeven in tabletten van 2.5mg). Naast de MTX wordt 5 mg foliumzuur gegeven, 1 of 2x per week.
Wat doet foliumzuur, waarom wordt dat met MTX gegeven?
Foliumzuur vermindert de kans op bijwerkingen van MTX. Omdat het echter ook de effectiviteit van MTX kan verminderen wordt geadviseerd om MTX en Foliumzuur nooit op dezelfde dag in te nemen.
Welke bijwerkingen kunnen optreden?
Maagklachten, zoals misselijkheid en braken, een griepachtig gevoel en diarree, kunnen optreden op de dag van inname. Dit probleem is op te lossen door de dosis over 2 of 3 tijdstippen binnen 24 uur te verdelen. Na langer gebruik kunnen bovendien de volgende bijwerkingen optreden: moeheid, duizeligheid, hoofdpijn, verminderde of uitblijven van de menstruatie, en leverfunctiestoornissen. Ook kan men wat vatbaarder voor infecties zijn.
Wat kan ik tegen die bijwerkingen doen?
In de meeste gevallen is het probleem van bijwerkingen op te lossen door de dosis over 2 of 3 tijdstippen binnen 24 uur te verdelen. Soms is het nodig om de dosering van de MTX iets te verminderen.
Mag ik tijdens het gebruik van MTX zwanger worden?
MTX is schadelijk voor het ongeboren kind, vooral in de eerste 3 maanden van de zwangerschap. Zowel mannen als vrouwen wordt met klem aangeraden zwangerschap te voorkomen tijdens het gebruik van dit middel en gedurende 6 maanden erna. Het advies is dan ook adequate anticonceptie tijden het gebruik.
Mag ik borstvoeding geven tijdens het gebruik van MTX?
Nee, dat wordt ten zeerste afgeraden.
Mag ik tijdens het gebruik van MTX alles eten?
Melk en voedsel met melkproducten verminderen de opname van MTX. Gebruik daarom vanaf 2 uur voor tot 1 uur na inname van de tabletten geen melk of melkproducten. Deze waarschuwing geldt niet als u MTX per injectie krijgt toegediend.
Mag ik alcohol drinken?
Alcohol versterkt het negatieve effect op de lever. Er mag geen alcohol worden gedronken op de dag van inname. Beperk op de andere dagen alcoholgebruik tot 1 consumptie. Het advies is bij voorkeur helemaal geen alcohol te gebruiken.
Beïnvloedt MTX de rijvaardigheid?
Nee, hierover hoeft u zich geen zorgen te maken.
Wat moet ik doen als ik vergeten ben de MTX in te nemen?
Als u het middel 1x per week gebruikt en u komt er binnen een dag achter, dan kunt u de tabletten alsnog innemen. De week erop neemt u de MTX weer op de gebruikelijke dag. Is er echter meer dan een dag verstreken, dan kunt u de dag het beste in het vervolg aanpassen. Bijvoorbeeld neemt u nu in plaats van donderdag de tabletten zaterdags, dan gaat u voortaan altijd zaterdags de tabletten innemen. Dit wordt dan uw vaste dag van inname.
Wat moet ik doen bij braken en/of diarree?
Als u binnen 2 uur na inname gebraakt heeft, raadpleeg dan uw arts. Deze kan u vertellen of u nieuwe tabletten moet innemen of dat dit niet nodig is.
Welke alternatieven zijn er voor MTX?
Als MTX niet blijkt te helpen of onacceptabele bijwerkingen veroorzaakt dan zijn de volgende alternatieve, tweede lijns middelen mogelijk een optie:
Welk middel hangt voornamelijk af van de indicatie waarvoor MTX werd gegeven. Hiervoor kunnen o.a. in aanmerking komen:
Antimalaria middelen, zoals Hydroxychloroquine (Plaquenil®) en Chloroquine.
Azathioprine (Imuran®). Dit middel onderdrukt evenals MTX het afweer- ofwel immuunsysteem.
Leflunomide (Arava®). Dit middel onderdrukt evenals MTX het afweer- ofwel immuunsysteem.
NSAID’s (Non Steroid Anti-Inflammatory Drugs). Dit zijn pijnstillers met ontstekingsremmende werking.
Als deze middelen niet helpen of onacceptabele bijwerkingen veroorzaken dan zijn de volgende zogenaamde derdelijns middelen mogelijk een optie:
Infliximab (Remicade®). Dit is evenals Adalimumab een anti-tumor necrose factor (TNF)-α middel. TNF-α remmers blokkeren TNF-α, waardoor de ontstekingen verminderen. TNF-α is een ontsteking stimulerende stof, welke van nature in het lichaam aanwezig is.
Adalimumab (Humira®). Dit middel blokkeert evenals Infliximab TNF-α, waardoor de ontstekingen verminderen.
Bestaat er een informatiefolder voor patiënten?
Ja, deze kunt u hier downloaden
De meest gestelde vragen over TNF-a-blokkers: Infliximab (Remicade®), Adalimumab (Humira®) en biosimilars.
- Wat zijn biosimilars?
- Wat is Infliximab (Remicade®)?
- Wat is Adalimumab (Humira®)?
- Wat is TNF-alfa?
- Bij welke aandoeningen is er al meer ervaring opgedaan met anti TNF-α-middelen, zoals Infliximab, biosimilars en Adalimumab?
- Wie komen er voor een behandeling met TNF-α-remmers in aanmerking?
- Wie komen er zeker niet voor in aanmerking voor een behandeling met TNF-α-remmers ?
- Zijn er voorzorgsmaatregelen die genomen moeten worden voordat men met TNF-α-remmers kan beginnen?
- Mag ik tijdens het gebruik van TNF-α-remmers zwanger worden of borstvoeding geven?
- Kunnen TNF-α-remmers de rijvaardigheid beïnvloeden?
- Mag ik in combinatie met TNF-α-remmers alcohol gebruiken?
- Heeft roken invloed op het effect van de behandeling met TNF-α-remmers ?
- Wat moet ik doen bij koorts of infecties?
- Wat te doen als ik geopereerd moet worden?
- Wat te doen bij tandheelkundige ingrepen?
- Is een griepvaccinatie een bezwaar tijdens gebruik van TNF-α-remmers ?
- Hoe te handelen bij reizen en vaccinaties tijdens TNF-α-remmers gebruik?
- Welke bijwerkingen kunnen TNF-α-remmers hebben?
- Wat kunnen bijwerkingen van TNF-α-remmers op langere termijn zijn?
- Kunnen TNF-α-remmers gecombineerd worden met andere geneesmiddelen?
- Hoe wordt Infliximab toegediend?
- Hoe vaak wordt Infliximab toegediend en waar?
- Hoe lang duurt de toediening per gift van Infliximab en hoe lang duurt de behandeling in het algemeen?
- Hoe wordt Adalimumab (Humira®) toegediend?
- Wat moet ik doen wanneer ik vergeten ben Adalimumab te spuiten?
- Wat kan ik doen als het spuiten van Adalimumab erg pijnlijk is?
- Hoe moet ik Adalimumab bewaren?
- Hoe kan ik Adalimumab het beste vervoeren en bewaren op vakantie?
Wat zijn biosimilars?
Biosimilars is de term die wordt gebruikt voor biologische geneesmiddelen die ‘similar ofwel vergelijkbaar’ zijn aan biologische geneesmiddelen die al zijn geregistreerd. Een biosimilar zoals Flixabi® is een sterk gelijkende (‘zo goed als identieke’) versie van de originele biological Remicade®, ook wel bekend onder de generieke stofnaam infliximab.
De eerste studies met TNF-α remmende biosimilars laten vergelijkbare effectiviteit en veiligheid zien. Zo wordt nu bijvoorbeeld gebruik gemaakt van Flixabi® als opvolger van infliximab.
Wat is Infliximab (Remicade®)?
Infliximab is een antilichaam tegen TNF-α (TNF-alfa). Tot voor kort werd dit middel gebruikt voor de behandeling van ernstige vormen van sarcoïdose. Antilichamen zijn eiwitten die mensen en dieren maken om zich te beschermen tegen ziekteverwekkers, zoals bacteriën en virussen. Antilichamen binden zich specifiek aan een (deel van) de ziekteverwekker waardoor deze uitgeschakeld wordt. Infliximab bindt zich aan TNF-α in het bloed en aan de cellen die TNF-α produceren. Hierdoor wordt het TNF-α onwerkzaam gemaakt.
Wat is Adalimumab (Humira®)?
Adalimumab is een volledig humaan antilichaam tegen de stof TNF-alfa (TNF-α) en behoort tot de groep zogenaamdeTNF-α-blokkers. Volledig humaan betekent dat Adalimumab bijna niet te onderscheiden is van deTNF-α-blokker die normaal in het menselijk lichaam voorkomt. Hierdoor is het lichaam minder geneigd om Adalimumab te herkennen als lichaamsvreemd en daardoor zal het niet snel antistoffen tegen Adalimumab ontwikkelen. Het geneesmiddel werkt doordat Adalimumab TNF- a ‘wegvangt’.
Wat is TNF-alfa?
TNF-α (Tumor Necrose Factor-alfa) is een eiwitachtige stof (cytokine) die het afweersysteem activeert en zo helpt infecties te bestrijden. Het bevindt zich in het bloed van ieder mens. Wanneer het overmatig geproduceerd wordt zoals bij sarcoïdose, speelt het een centrale rol bij chronische ontstekingsreacties. TNF-α stimuleert het proces om een ontstekingsreactie te stoppen. Wanneer er een ziekteverwekker in het spel is, is dit een nuttig proces, maar bij auto-immuunziekten wordt door de overmatige aanmaak van TNF-α de chronische ontsteking in stand gehouden. Hierbij ontstaan granulomen. De klachten die optreden bij sarcoïdose zijn veelal terug te voeren op een te hoge TNF-α productie in het lichaam.
Bij welke aandoeningen is er al meer ervaring opgedaan met anti-TNF-a-middelen, zoals Infliximab, biosimilars en Adalimumab?
Beide middelen zijn al langer geregistreerd voor Reumatoïde Artritis, Ziekte van Bechterew en Artritis Psoriatica. Adalimumab is ook geregistreerd voor uveïtis, een soort oogontsteking die ook wel eens bij sarcoïdosepatiënten voorkomt.
Wie komen er voor een behandeling met TNF-α-remmers in aanmerking?
Mensen lijdend aan een ernstige vorm van chronische sarcoïdose, die niet of onvoldoende te behandelen is met reguliere medicatie, zoals prednisolon en methotrexaat, ofwel bestaande contra-indicatie tegen behandeling met voornoemde medicatie. Bovendien kunnen extreme niet beheersbare vermoeidheid, een slechte kwaliteit van leven en ernstige dunne vezel neuropathie ten gevolge van sarcoïdose een reden zijn om de behandeling met deze middelen te starten. Sarcoïdosepatiënten met uveïtis kunnen soms ook in aanmerking komen voor een behandeling met adalimumab. Naast de TNF-α remmer zult u waarschijnlijk ook methotrexaat (MTX) of een andere ontstekingsremmer dienen te (blijven) gebruiken als onderdeel van uw behandeling. Dit is ook bedoeld om afstotingsverschijnselen van het lichaam te voorkomen (zogenaamde antilichaamvorming).
Wie komen er zeker niet in aanmerking voor een behandeling met TNF-α-remmers ?
Patiënten met tuberculose, eerder doorgemaakte tuberculose, chronische infecties, en patiënten lijdend aan ernstig hartfalen komen niet voor een behandeling met biosimilars of adalimumab in aanmerking. Patiënten die roken komen niet in aanmerking voor TNF-α-remmers, aangezien roken het effect negatief kan beïnvloeden.
Bovendien komen patiënten met een overgevoeligheid voor muizeneiwit, waaraan de medicatie gebonden is, niet voor Infliximab in aanmerking.
Zijn er voorzorgsmaatregelen die genomen moeten worden voordat men met TNF-α-remmers kan beginnen?
Patiënten die eerder tuberculose direct of latent hebben doorgemaakt lopen de kans dat deze infectie gereactiveerd wordt. Voordat er gestart wordt met biosimilars, of adalimumab moet een eerder doorgemaakte infectie met tuberculose worden uitgesloten, d.m.v. een test. Indien u een BCG heeft gehad wordt u geacht dat te melden, dan wordt er een andere test gedaan.
Mocht een dergelijke test positief zijn, wordt geadviseerd voor het starten van de behandeling een voorbehandeling te doen met bepaalde antibiotica (tuberculostatica).
Mag ik tijdens het gebruik van Infliximab of Adalimumab zwanger worden of borstvoeding geven?
Het wordt afgeraden om zwanger te worden tot 6 maanden na de laatste gift bij Infliximab en tot 5 maanden na de laatste gift Adalimumab.
Het geven van borstvoeding wordt tevens bij beide middelen afgeraden.
Kan Infliximab of Adalimumab de rijvaardigheid beïnvloeden?
Hier is niets over bekend. Wel wordt aangeraden om na het infuus niet zelf met de auto naar huis te rijden, maar iemand die u begeleidt te vragen om u naar huis te rijden.
Mag ik alcohol gebruiken?
Hiervoor gelden de gebruikelijke adviezen: drink met mate maar er zijn geen speciale beperkingen.
Heeft roken invloed op het effect van de behandeling met Infliximab of Adalimumab?
Roken heeft een negatieve invloed op het effect van de behandeling met anti-TNF-α-middelen, waaronder biosimilars, infliximab en adalimumab. Daarom komen rokers niet voor een dergelijke behandeling in aanmerking tenzij ze in staat zijn te stoppen met roken.
Wat moet ik doen bij koorts of infecties?
Bij infecties en/of hoge koorts of aanhoudend hoesten moet u direct contact opnemen met uw behandelteam.
Wat te doen als ik geopereerd moet worden?
Bij operaties wordt in overleg met uw behandelende arts meestal geadviseerd de behandeling te onderbreken. Meestal is dit twee weken voor de operatie en dan erna afhankelijk van de wondgenezing. Bij kleine ingrepen onder locale anesthesie hoeft er niet altijd gestopt te worden.
Wat te doen bij tandheelkundige ingrepen?
Bij tandheelkundige ingrepen, waarbij een onderliggende infectie aan de orde is of waarbij bloedige ingrepen plaatsvinden (zoals extracties) kan, in overleg met de behandelende arts, geadviseerd worden de behandeling te onderbreken, meestal kan echter volstaan worden met antibiotica profylaxe. Het vervangen of plaatsen van vullingen kan zonder meer plaatsvinden.
Is een griepvaccinatie een bezwaar tijdens gebruik van Infliximab of Adalimumab?
Er is geen bezwaar tegen griepvaccinatie. Er wordt geadviseerd om deze vaccinatie halverwege 2 giften te nemen. De reactie op de vaccinatie kan iets heftiger verlopen dan gebruikelijk.
Hoe te handelen bij reizen en vaccinaties tijdens Infliximab of Adalimumab gebruik?
Bezoek aan tropische landen of gebieden waar veel besmettelijke ziekten, waaronder tuberculose voorkomen, wordt ten strengste ontraden. Patiënten die Infliximab of Adalimumab toegediend krijgen dienen niet ingeënt te worden met levende vaccins zoals Pokken, Gele koorts, Bof, Mazelen en Rubella. Tegen geïnactiveerde vaccinaties is geen bezwaar. Omdat Infliximab en Adalimumab het afweersysteem onderdrukken, moet na vaccinatie een titer bepaling plaatsvinden. Dit is om te bepalen of deze hoog genoeg is om de patiënt te beschermen. U kunt dus niet alle vaccinaties toegediend krijgen. Voor sommige vaccinaties wordt gebruik gemaakt van levend materiaal. Met een enigszins verzwakt immuunsysteem, kan dat een risico opleveren. Advies over vaccinaties worden gegeven door GGD’s of travelclinics.
Welke bijwerkingen kunnen TNF-α-remmers hebben?
Virale luchtweginfecties, hoofdpijn, buikpijn en huiduitslag kunnen bijwerkingen zijn. Zelden zijn er stoornissen in de bloedaanmaak, leverstoornissen, hartproblemen en zenuwaandoeningen gemeld. Voor Infliximab zijn reacties tijdens of na het infuus mogelijk: rillingen, koorts, jeuk, huiduitslag, hoofdpijn, duizeligheid, kortademigheid en pijn op de borst. Voor Adalimumab kan irritatie en roodheid van de huid op de plaats van de injectie ontstaan, dit verdwijnt in de regel spontaan.
Wat kunnen bijwerkingen van TNF-α-remmers op langere termijn zijn?
Omdat dit relatief nieuwe geneesmiddelen zijn, is hierover nog weinig bekend.
Kunnen TNF-α-remmers gecombineerd worden met andere geneesmiddelen?
Infliximab, biosimilars zoals flixabi en Adalimumab kunnen in principe met bijna alle geneesmiddelen gebruikt worden. Adalimumab mag niet samen gebruikt worden met geneesmiddelen die het werkzame bestanddeel anakinra bevatten. Dit zit in het middel Kineret wat gebruikt wordt bij de behandeling van reumatoïde artritis. Vertel uw arts altijd welke geneesmiddelen u gebruikt of onlangs gebruikt heeft. Ook als het een geneesmiddel betreft waarvoor geen recept nodig was.
Hoe wordt een biosimilar, of Infliximab toegediend?
Infliximab is een geneesmiddel dat toegediend wordt via een infuus.
Hoe vaak wordt een infuus met biosimilar, of Infliximab toegediend en waar?
Er wordt gestart met een infuus in week 0, week 2, week 6 en vervolgens om de 4 à 5 weken. Bij onvoldoend effect kan het interval tussen de toediening verkort worden en de dosis opgehoogd. De toediening vindt plaats in de dagbehandeling van een ziekenhuis.
Hoe lang duurt de toediening per gift van Infliximab, of een biosimilar en hoe lang duurt de behandeling in het algemeen?
De toediening van het infuus duurt meestal twee à drie uur. De voorbereiding en afsluiting van het infuus neemt ook nog enige tijd in beslag. Tot een uur na het beëindigen van de toediening van de biosimilar moet u nog ter controle op de afdeling dagbehandeling blijven.
Hoe lang de behandeling met een anti-TNF-α middel duurt, hangt af van hoe u op de behandeling reageert. Indien er na een half jaar geen aantoonbaar effect is, wordt de behandeling meestal gestaakt. In het algemeen wordt na maximaal 1 tot 1 1/2 jaar de frequentie van de toediening afgebouwd en uiteindelijk gestaakt en wordt er afgewacht wat het effect is.
Verloop dag toediening infuus
Op de dag van de behandeling wordt u op het afgesproken tijdstip verwacht op de dagbehandeling van uw ziekenhuis.
De verpleegkundige op de afdeling geeft u verdere uitleg en neemt een aantal vragenlijsten met u door. De vragen gaan over de klachten die u heeft door de sarcoïdose. Deze vragenlijsten worden na de derde en de zesde behandeling herhaald.
Vervolgens wordt een infuus aangebracht. U kunt tijdens de behandeling gewoon op een stoel zitten.
Aangeraden wordt makkelijke kleding te dragen. Tijdens de toediening meet de verpleegkundige regelmatig uw bloeddruk, hartslag en temperatuur. De toediening duurt 2 tot 3 uur. Hierna blijft u nog 45 minuten ter observatie.
NB: Bel tijdig af als u koorts heeft of verschijnselen van een infectie, zoals een flinke verkoudheid, blaasontsteking of longontsteking.
Bel tijdig af als u een operatie moet ondergaan, of een grotere tandheelkundige ingreep.
Tip: Neem iets mee om de tijd te doden tijdens de behandeling, zoals een boek, tijdschrift, puzzelboekje, computer of tablet.
Nazorg toediening infuus: weer naar huis
Als na de behandeling alles in orde is, kunt u weer naar huis. U mag weer alles doen wat u gewend bent. Mocht u klachten of vragen hebben als u weer thuis bent, neem dan contact op met uw behandelteam, of raadpleeg uw huisarts.
Indien er na een half jaar geen aantoonbaar effect is, wordt de behandeling gestaakt. Na maximaal 1 tot 1 1/2 jaar wordt de behandeling gestaakt en wordt er afgewacht wat het effect is.
Hoe wordt Adalimumab (Humira®) toegediend?
Adalimumab wordt toegediend door middel van een subcutane (onderhuidse) injectie. Na de injectietechniek goed geoefend te hebben kunnen patiënten Adalimumab zelf injecteren. Het medicijn wordt thuis afgeleverd in kant en klare injectiepennen. Het moet eenmaal per week worden toegediend, tenzij de behandelende arts anders voorschrijft.
Wat moet ik doen wanneer ik vergeten ben Adalimumab te spuiten?
Wanneer u vergeten bent te injecteren, zult u de eerst volgende injectie moeten nemen, zodra u het zich weer herinnert. De daarop volgende injectie neemt u dan weer op de dag dat u volgens uw originele schema ook een injectie had moeten nemen.
Wat kan ik doen als het spuiten van Adalimumab erg pijnlijk is?
Soms kan koelen met een ijscompres vooraf en eventueel achteraf op de plaats van de injectie verlichting brengen, dit is echter zelden nodig.
Hoe moet ik Adalimumab bewaren?
Het bewaren moet in de koelkast (tussen 2- 8º C) gebeuren, het is dan 18 maanden houdbaar.
Hoe kan ik Adalimumab het beste vervoeren en bewaren op vakantie?
In een koeltas met koelelementen kunt u Adalimumab vervoeren. In het vliegtuig mag u Adalimumab nooit in de koffer doen, in het bagageruim daalt de temperatuur tot ver onder het nulpunt, hierdoor bevriest het geneesmiddel en verliest het zijn werking. Als u naar het buitenland gaat, adviseren we u om uw behandelende arts een brief te vragen met uitleg over het medicament Adalimumab en informatie waarom u het gebruikt, zodat u dat bij eventuele controle kunt overleggen.
Meer informatie vindt u bij Sarcoïdose Belangenvereniging Nederland: Sarcoidose.nl (http://www.sarcoidose.nl).
Vragen over Infliximab
www.ildcare.eu : FAQ